Το όνομα της κοινότητας μας δεν είναι καθόλου τυχαίο: έχει πανάρχαια σημασία, διότι εδώ είναι o πρώτος δήμος της Αττικής που καλοδέχτηκε τον Διόνυσο, τον αρχαίο θεό της βλάστησης, του κρασιού και του θεάτρου.
Οι αρχαίοι μυθογράφοι Νόννος, Υγινος και Απολλόδωρος γράφουν ότι πριν από χιλιάδες χρόνια, ο άρχοντας της περιοχής, ο Ικάριος, και η όμορφη κόρη του Ηριγόνη καλοδέχτηκαν έναν νεαρό ξένο. Συγκινημένος από την θερμή τους φιλοξενία, ο ξένος τους φανέρωσε ότι ήταν ο θεός Διόνυσος, υιός του Δία και της Σέμελης. Τους χάρισε, για να τους ευχαριστήσει, το αμπέλι και δίδαξε στον Ικάριο την τέχνη της οινοποιίας, όπως μας λέει ο Απολλόδωρος( BIBLIOTHECIA iii, 14.7 ).
Ενθουσιασμένος με το θαυματουργό ποτό, που έφερνε χαρά και έδιωχνε τις στενοχώριες, ο Ικάριος γέμισε ασκούς με κρασί και τους πρόσφερε στους κατοίκους της περιοχής. Μερικοί όμως από τους βοσκούς της Πεντέλης ήπιαν πάρα πολύ από το "μαγικό" ποτό και άρχισαν να ζαλίζονται και να τα βλέπουν όλα διπλά. Νόμισαν τότε ότι ο Ικάριος τους δηλητηρίασε και γι'αυτό τον σκότωσαν.
Την επόμενη ημέρα που ξύπνησαν και είδαν τον Ικάριο πεθαμένο, κατάλαβαν το λάθος τους. Φοβισμένοι λοιπόν τον έθαψαν κάτω από ένα πεύκο και φύγανε στην Κέα. Ο μόνος μάρτυρας του φόνου ήταν ο σκύλος της Ηριγόνης, η Μάερα, η οποία έτρεξε στο σπίτι και ουρλιάζοντας και τραβώντας την Ηριγόνη την οδήγησε στο σημείο που είχαν σκοτώσει τον πατέρα της. Η Ηριγόνη τότε, βλέποντας τι είχε συμβεί στον πατέρα της, έπεσε σε κατάθλιψη και κρεμάστηκε από ένα κλαδί του πεύκου κάτω από το οποίο είχαν θάψει τον πατέρα της.
Πριν πεθάνει, δόθηκε από την ίδια ή από το Διόνυσο, μια κατάρα προς τις νέες κοπέλες της Αττικής, να πάθουν αυτό που έπαθε και η Ηριγόνη. Τρομοκρατημένοι λοιπόν οι Αθηναίοι βλέποντας τα κορίτσια τους κρεμασμένα από τα δέντρα εδώ κι εκεί και μη ξέροντας τι συμβαίνει, κατέφυγαν στο μαντείο των Δελφών για να πάρουν μία απάντηση από το θεό Απόλλωνα. Τους εξήγησε ότι πρέπει να κηδέψουν τον Ικάριο και την Ηριγόνη και να βρουν τους δολοφόνους. Θα έπρεπε επίσης να κάνουν θυσίες στη μνήμη του Ικάριου τα πρώτα σταφύλια που θα παράγονταν κάθε χρόνο και στη μνήμη της Ηριγόνης να γιορτάζουν τη γιορτή της "εώρας" κατά την οποία οι νέες κοπέλες έκαναν κούνια στα δέντρα και τραγουδούσαν το τραγούδι "αλήτιν", όπως μας λέει ο Αθηναίος της Ναυκρατίας ( III ΙΔ 17 ).
Το αποτέλεσμα των γεγονότων αυτών ήταν η αρχή της λατρείας του Διονύσου στον Δήμο μας, στο χώρο που ονομάστηκε "ΙΚΑΡΙΑ" ή "ΙΚΑΡΙΟΝ". Οι κάτοικοι συνέχιζαν τις τελετές προς τιμήν του θεού Διονύσου για αιώνες, τα λεγόμενα "Εν Αγροίς Διονύσια",τα οποία γίνονταν κάθε χρόνο το μήνα Ποσειδώνα (χειμώνας).
Ο Δήμος της Ικαρίας δεν ήταν φημισμένος μόνο για τη λατρεία του θεού, αλλά και για τα ωραία του μάρμαρα, μια φήμη που ισχύει μέχρι σήμερα.
Κατά τον 5ο με 4ο αιώνα πΧ, όλη η Αττική ήταν χωρισμένη σε 170 δήμους περίπου, οι οποίοι έστελναν βουλευτές στη "Βουλή των 500". Οι δήμοι ήταν χωρισμένοι σε ομάδες που λέγονταν "τριττύες" και οι οποίες δημιούργησαν τις 10 Αττικές φυλές.
Η Ικαρία λοιπόν, ήταν ένας τόσο μεγάλος δήμος που έστελνε 5 βουλευτές κάθε χρόνο και ανήκε στη φυλή των Αεγέων.
Ο αρχαιολογικός χώρος, που βρίσκεται αριστερά της οδού Βωμού Διονύσου πηγαίνοντας για Ραπεντώσα, και που ήταν "η έδρα" (το κέντρο) του αρχαίου δήμου, παρουσιάζει ενδιαφέρον.
Κατ' αρχήν ο τόπος διατήρησε το όνομα Διόνυσος και ήταν πάντα ιερός. Μόλις σταμάτησε η λατρεία του αρχαίου θεού, κτίστηκε μια μικρή βυζαντινή εκκλησία μέσα στο χώρο του αρχαίου ιερού και απ' όσο γνωρίζουμε ονομαζόταν Αγιος Διονύσιος. Το1886 πέρασε από εκεί ένας Γερμανός, ο A. Milchhofer και παρατήρησε πολλά αρχαία μάρμαρα εντοιχισμένα στην εκκλησία, η οποία ήταν ήδη ερείπιο. Ειδοποίησε τότε τον κο. Merriam, διευθυντή της καινούργιας Αμερικανικής Σχολής των Κλασικών Σπουδών, ο οποίος ανέθεσε στον Carl D. Buck να ξεκινήσει ανασκαφές στις 30 Ιανουαρίου του 1888.
Τις πρώτες εβδομάδες βρήκαν αρκετές αποδείξεις ότι εκεί βρισκόταν η έδρα του αρχαίου δήμου της Ικαρίας, διότι η ερειπωμένη εκκλησία ήταν κτισμένη από μαρμάρινα αγάλματα, επιγραφές και αρχιτεκτονικά μέλη από διάφορα αρχαία κτίσματα. Ανάμεσα στα πιο εντυπωσιακά διακρίνονται το λατρευτικό άγαλμα του θεού Διονύσου, εξαιρετικό μαρμάρινο έργο που τον δείχνει καθισμένο να κρατάει το βοιοτικό κάνθαρο, και μία ανάγλυφη στήλη ενός οπλίτη, η οποία μοιάζει με τον "οπλίτη του Μαραθώνος" και η οποία είχε χρησιμοποιηθεί ως κατώφλι της εκκλησίας. Τα δύο αυτά έργα βρίσκονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών, στις αίθουσες με τα ευρήματα της αρχαϊκής εποχής (6ος αιώνας πΧ).
Βρέθηκαν επίσης πολλές επιγραφές και χορηγικά μνημεία του 4ου αιώνα πΧ. Μία από τις επιγραφές αυτές αναφέρεται στο δήμαρχο Νίκωνα, τον οποίο στεφάνωσαν "κιττό στεφάνω" "ο δήμος ο Ικαριέων", διότι "καλώς και δικαίως τω Διονύσω τήν εορτήν εποίησεν καί τόν αγώνα" και τους χορηγούς ( ΣΤΗΛΗ IG ii2 1178 )
Η ύπαρξη της στήλης αυτής μας επιβεβαιώνει την ύπαρξη του αρχαίου δήμου και της ονομασίας του, καθώς επίσης και τη φήμη του για τα Διονύσια και τα θεατρικά έργα.
Τα περισσότερα γλυπτά και επιγραφικά κομμάτια είναι φυλαγμένα στο Μουσείο, αλλά τα θεμέλια των κτιρίων διακρίνονται με δυσκολία στον αρχαιολογικό χώρο.
Εκεί υπήρχε θεατρικός χώρος, τον οποίο δημιουργούσε η κλίση του λόφου, όπου και κάθονταν οι θεατές στα αρχαία Διονύσια. Το θέατρο αυτό βρίσκεται μπροστά και δεξιά μας όπως μπαίνουμε στο χώρο. Η ορχήστρα ( Ο )είχε ένα ασυνήθιστο τραπεζοειδές σχήμα. Οι πέτρες της σκηνής στέκονται ακόμα στη σειρά στην πίσω πλευρά της ορχήστρας, αλλά οι 6 πολυθρόνες της προεδρίας ( Κ ) είναι σκορπισμένες εδώ κι εκεί. Δίπλα στην ορχήστρα αριστερά διακρίνεται μία μεγάλη βάση φτιαγμένη από μεγάλες και μικρές μαρμάρινες πέτρες. Εδώ πιθανόν να ήταν ο βωμός του Διονύσου ή του Απόλλωνος ( Ι ), διότι λίγο πιο αριστερά βρίσκονται τα θεμέλια του ναού του Απόλλωνος ( Η ), που περιλαμβάνει πολλές βάσεις για αναθήματα, το κατώφλι που λέει "ΙΚΑΡΙΩΝΤΟ ΠΥΘΙΟΝ" και η βάση του λατρευτικού αγάλματος (το οποίο δεν βρέθηκε ποτέ).
Στο πιο κάτω επίπεδο βρίσκονται τα υπόλοιπα αρχαία κτίσματα: αριστερά είναι οι τοίχοι του ιερού περιβόλου ( Ε ) και ενός κτιρίου αγνώστων στοιχείων ( G ). Στο κέντρο κάτω από τα μάρμαρα που άφησαν οι αρχαιολόγοι όταν κατεδάφισαν την εκκλησία, υπάρχει ένα κτίριο ( D ), πιθανόν ναός του Διονύσου, δύο μεγάλες μαρμάρινες βάσεις (B+C), και το γνωστό μνημείο, το λεγώμενο "βωμός" ( Α ), το οποίο δεν είναι θρησκευτικό, αλλά αντίθετα είναι ένα πολύ ωραίο ημικυκλικό χορηγικό μνημείο του 4ου αιώνα πΧ, χτισμένο από τρεις χορηγούς, τον Αγνία, τον Ξάνθιππο και τον Ξανθίδη, οι οποίοι κέρδισαν στα Διονύσια και έφτιαξαν το μνημείο για να θυμίζουν τη μεγάλη νίκη τους.
Τα αρχαία, μετά από 100 χρόνια που πέρασαν έχουν δυστυχώς υποστεί πολλές φθορές, και γι'αυτό χρειάζονται τη βοήθεια όλων μας.
Ευχαριστώ όλους όσους μας βοηθούν στην προσπάθεια μας.